Cevap 10: Evet!
WWF-Türkiye, su kaynaklarımızdan hidroelektrik üretimi amacıyla faydalanırken, nehir ekosistemlerinin sağlığının, hizmetlerinin ve biyolojik çeşitliliğin korunmasının da mümkün olacağına inanmaktadır.
Bunun ilk koşulu, ülkemizdeki su kaynakları yönetiminin suyu, içme ve kullanma gibi temel insani ihtiyaçları karşılamada ve elektrik üretiminde kullanırken, aynı zamanda, ekosistem hizmetlerinin devamını, tatlı su türleri ve habitatlarının korunmasını da güvence altına alan bir anlayış çerçevesinde yeniden yapılandırması ve uygulamasıdır.
Ülkemizde hâlihazırdaki hidroelektrik plan ve uygulamaları, nehirlerimiz üzerinde tehdit oluşturmaktadır. Bu konuda gerekli önlemler acilen alınmazsa hidroelektrik gelişimi, tatlı su
ekosistemlerimiz üzerinde ciddi tahribatlara, kayıplara ve geriye döndürülemez sonuçlara neden olacaktır.
WWF-Türkiye, hidroelektrik üretimi sürecinde su kaynaklarımızın ve buna bağlı sistemlerin korunması için alınması gereken önlemleri, “Türkiye’de Sürdürülebilir Hidroelektrik Üretimine Doğru” başlıklı bir strateji çerçevesinde bir araya getirmiştir.
Strateji; sürdürülebilir hidroelektrik ilkelerinin teşvikini ve uygulanmasını sağlamayı amaçlar. Bunun için ilgili aktörlerin yararlanabileceği, bilimsel temele dayalı araçlar geliştirmeyi ve ilgili tüm tarafları çözüm için ortak bir zeminde buluşturmayı hedefler.
Strateji aşağıdaki üç temel hedef etrafında hazırlanmıştır:
HES işletim süreçlerinde çevresel akış uygulamalarının teşvik edilmesi ve ilgili paydaşların çevresel akış konusunda kapasitelerinin geliştirilmesi. İlgili paydaşlar arasında “Sürdürülebilir Hidroelektrik” kavramının yaygınlaşması, sürdürülebilirlik kriterlerinin
geliştirilmesi ve uygulamalarının teşvik edilmesi.
Türkiye’deki HES mevzuatının uluslararası standartlar çerçevesinde (AB, uluslararası sözleşmeler vb.) yeniden yapılandırılması.
WWF-Türkiye, ülkemizdeki hidroelektrik üretimi süreci ile ilgili olarak aşağıdaki hususları vurgulamaktadır:
1. Doğal kaynaklarımızın ve doğamızın korunmasının başlıca ulusal çıkarlarımızdan biri olduğu unutulmamalıdır.
2. Korunan alanlarda ve korunan alanları besleyen nehirlerde (örneğin üst havzada yer alan nehirlerde) kesinlikle HES yapılmamalıdır.
3. “Ülkemizin hidroelektrik potansiyelinin tamamının elektrik enerjisi üretiminde kullanılması” anlayışı terk edilmelidir. HES planlamaları, uluslararası sözleşmelerden doğan taahhütlere uygun, nehirlerimizin sağlığını, hizmetlerini ve biyolojik çeşitliliğimizi korumayı hedefleyen bir planlama anlayışı çerçevesinde yeniden yapılandırılmalıdır.
4. Nehirlerin bütüncül yapısının korunması ve ekosistem hizmetlerinin devamlılığının sağlanması için HES planlamaları havza bazında olmalıdır. Türkiye genelinde havza bazında
planlama süreci tamamlanmadan lisans verilmemelidir.
5. HES’lerin inşaat ve işletim sırasında nehir ekosistemi üzerine olan etkilerini bertaraf edecek, azaltacak ya da telafi edecek dünya genelinde uygulanan yöntemler saptanarak pratiğe geçirilmesi için çalışmalar başlatılmalıdır. Bu konuda ulusal bir HES rehberi hazırlanmalı ve uygulamaya konulması için gerekli faaliyetler belirlenmelidir.
6. Hidroelektrik ile ilgili mevzuat özellikle Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde Su Çerçeve Direktifi, Habitat Direktifi, Kuş Direktifi gibi direktifler ve uluslararası sözleşmelerden doğan
yükümlülükler kapsamında gözden geçirilmelidir. HES uygulamalarında şu ana kadar yaşanan olumsuzluklar göz önüne alınarak yeniden yapılandırılmalıdır.
7. ÇED süreci yeniden yapılandırılmalıdır. Ek-1 ve Ek-2 uygulaması kaldırılmalı ve tüm HES’ler için ÇED süreci zorunlu olmalıdır. ÇED sürecine bağımsız uzmanlar dahil edilmelidir.
8. Stratejik Çevresel Değerlendirme’nin mevzuatımızda yer almasına ve uygulanmasına yönelik çalışmalar hızlandırılmalıdır. Özellikle birden çok hidroelektrik santralin
yapılacağı bölgelerde havza bazında Stratejik Çevresel Değerlendirme yapılmalıdır.
9. HES planlarına yöre halkının katılımı ve söz sahibi olması sağlanmalıdır.
10.ÇED, inşaat ve işletim sürecinin bağımsız, nesnel ve etkin denetimini sağlayacak mekanizmalar kurulmalı veuygulanmaya geçirilmelidir.
11. HES ile ilgili tüm paydaşlar (devlet, özel sektör, kredi veren kuruluşlar, akademi, sivil toplum örgütleri, vb.) arasında sürdürülebilir hidroelektrik uygulamalarına geçiş zemini
oluşturacak çözüm odaklı bir uzlaşma platformu kurulmalıdır.
12. Çevresel akış uygulamalarının hayata geçirilmesi için gerekli yasal ve bilimsel altyapı tamamlanmalıdır.
13. Geç de olsa projelerin inşaata başlanmamış olan bölümleri için bütüncül havza anlayışıyla çalışmalar yapılarak gerekli revizyonlar gerçekleştirilmelidir.
14. HES inşaat ve işletmelerinden kaynaklı bozulmaların restorasyonu planlara dahil edilmeli ve restorasyon için çalışmalar başlatılmalıdır.
Kaynaklar: ACEDP Project Report, 2011. Policy Measures, Mechanisms and Framework for Addressing Environmental Flows, Australia-China Environment Development Partnership, River Health and Environmental Flow in China. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, (19.07.2012 tarihli ve 28358 sayılı Resmi Gazete). Korunan Alanların Tespit, Tescil ve Onayına İlişkin Usul ve Esaslara dair Yönetmelik. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2011. Türkiye Çevre Durum Raporu. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ), 2009. Balık Geçitleri - Tasarım, Boyutlandırma ve İzleme Raporu. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ), 2010. 2010 Yılı Faaliyet Raporu. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Hidroelektrik Santral Projeleri Listesi
http://www2.dsi.gov.tr/skatablo/Tablo1.htm
http://www2.dsi.gov.tr/skatablo/Tablo2.htm
Dudley, N., S. Stolton, A. Belokurov, L. Krueger, N. Lopoukhine, K.
MacKinnon, T. Sandwith ve N. Sekhran [editors] (2010); Natural Solutions:
Protected areas helping people cope with climate change, IUCNWCPA, TNC,
UNDP, WCS, World Bank and WWF, Gland, Switzerland, Washington DC and New York, USA
İMO Su Yapıları Kurulu, Türkiye’de Hidroelektrik Enerji ve HES
Uygulamalarına Genel Bakış
http://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/d8c5e9986a1c41b_ek.pdf?dergi=260
Muluk, Ç.,Turak, A., Yılmaz, D., Zeydanlı U., Bilgin C., 2009. Hidroelektrik
Santral Etkileri Uzman Raporu: Barhal Vadisi.
Palabıyık, H. Yavaş, H., Önder Ü., 2006. “Çanakkale’de Çevre: Stratejik
Çevresel Değerlendirme Yaklaşımı” Uluslararası Çanakkale Kongresi, 17-19
Mart 2006, İstanbul.
Strategic Plan for Biodiversity 2011-2020, including Aichi Biodiversity
Targets.
http://www.cbd.int
TMOBB, 2011. Hidroelektrik Santraller Raporu.
Ülgen, H., Alp, E., Zeydanlı, U., Kurt, B., Balkız, Ö. ,2011. Report on
the Ecological Impacts of Small Hydropower Plants in Turkey and
Recommendations to The Gold Standard Foundation. Nature Conservation
Centre.
WWF-Türkiye, 2011. Yenilenebilir Enerji Geleceği ve Türkiye.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun,Ağustos 2012 itibariyle onayladığı HES üretim lisansı sayısı 881
2009 yılı itibarıyla ülkemizde elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarında hidroelektriğin payı %98
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün 2010 yılı faaliyet raporuna göre, 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu çerçevesinde özel sektörce gerçekleştirilecek
HES projelerinin toplam sayısı 1527
2009 yılı itibarıyla ülkemizde elektrik üretiminde yenilenebilir enerjinin payı %19
WWF.ORG.TR
Bu yayın WWF-Türkiye tarafından yayımlanmıştır. Yayının tamamı ya da herhangi bir bölümü, WWF-Türkiye’nin yazılı izni olmadan yeniden çoğaltılamaz ve basılamaz.
Metin: Eren Atak, Deniz Öztok; WWF-Türkiye
Tasarım: Tasarımhane Tanıtım Ltd.Şti.
Kapak fotoğrafı: © Yıldıray Lise
Baskı: Ofset
ISBN: 978-605-86596-2-9
